تحلیل قرعه کشی ۱۰ میلیونی ایرانخودرو؛ شش راهکار برای آرامش بازار خودرو
بررسی دلایل هجوم ۱۰ میلیون نفری به قرعه کشی ایرانخودرو در آذر ۱۴۰۴ و راهکارهای عملیاتی مثل عرضه در بورس کالا، مالیات بر عایدی سرمایه و اصلاح قیمتگذاری که میتوانند به تعادل بازار کمک کنند
فرارو- ثبت نام ۱۰ میلیون نفر برای حضور در قرعه کشی ایرانخودرو آذر ۱۴۰۴ لزوم بازنگری در مدل توزیع کالا را یادآوری میکند. شوخی نیست! تقریبا از هر پنج ایرانی بالای ۱۸ سال یک نفر وارد میدان شده است.
به گزارش فرارو؛ فاصله میان عرضه و تقاضا در بازار به شکلی بیسابقه افزایش پیدا کرده. پس عجیب نیست که الگوهای رفتاری بازار نیز از حالت سنتی خارج شوند. سوال اول این است که چرا یک کالای مصرفی، باید از نقش اصلی خود دور شده و در سبد دارایی خانوادهها به عنوان سرمایهگذاری مطرح شود؟ این تغییر کارکرد، فشار مضاعفی را به زنجیره تولید و توزیع وارد میکند و باعث میشود با وجود تلاشهای شبانهروزی در خطوط تولید و انجام قرعه کشیهای ماهیانه، همچنان بر طول صف انتظار افزوده شود. حالا وقت طرح سوال دوم است. برای برونرفت از این وضعیت و حرکت بازار خودرو به سوی آرامش چه کارهایی میتوان انجام داد؟
عرضه خودرو در بورس کالا؛ راهکار پایان دادن به قرعه کشی ۱۰ میلیونی
اولین گام منطقی برای حذف صف کاذب ۱۰ میلیون نفری، بازگرداندن خودرو به تالار نقرهای است. بورس کالا ذاتا از مکانیزمی برخوردار است که در آن قیمت نه توسط بخشنامه، بلکه بر اساس عرضه و تقاضا تعیین میشود. وقتی خودرو در بورس عرضه شود، مابهالتفاوت قیمت کارخانه و بازار به جای جیب دلال یا برنده خوششانس قرعه کشی برود، به حساب تولیدکننده بازمیگردد.
تجربه کوتاهمدت عرضه خودرو در بورس نشان داد قیمت نهایی کشف شده، معمولاً در محدودهای پایینتر از قیمت بازار آزاد و بالاتر از قیمت دستوری کارخانه قرار میگیرد. این یعنی مصرفکننده واقعی کالا را ارزانتر از بازار میخرد و تولیدکننده هم از زیان خارج میشود. مهمتر از همه، بورس کالا «بساط قرعه کشی» را جمع میکند. کسی که خودرو میخواهد، در رقابتی شفاف پیشنهاد قیمت مطرح میکند نه اینکه منتظر چرخش گوی و گردونه بماند.
تأثیر اصلاح قیمت کارخانه بر کاهش قیمت بازار آزاد و حذف دلالان
ریشه اصلی این قرعه کشی ۱۰ میلیونی، ارزانفروشی اجباری کارخانه است. اصرار بر تثبیت قیمت کارخانه در حالی که هزینههای تولید با تورم بالا میرود، چیزی جز توزیع رانت نیست. برای حل این مشکل، باید به سمت آزادسازی تدریجی قیمتها حرکت کرد.
یک راهکار میانمدت، اجازه افزایش قیمت کارخانه تا مرز ۲۰ درصد زیر قیمت بازار آزاد است. این فاصله ۵ تا ۸ درصدی که پیشتر نیز به عنوان حاشیه امن مطرح بود، جذابیت سفتهبازی را به شدت کاهش خواهد داد. قطعا وقتی سود برنده شدن در قرعه کشی از ۵۰۰ میلیون تومان به ۵۰ میلیون تومان برسد، نیمی از جمعیت ۱۰ میلیونی خودبهخود از صف بیرون میروند. این جراحی، نقدینگی را به سمت خط تولید هدایت میکند و کیفیت تولید را ارتقا میدهد.
نکته: هدف از نزدیک شدن قیمت کارخانه به بازار، گران شدن خودرو برای مشتری نیست؛ بلکه با حذف تقاضای کاذب، قیمتها در بازار آزاد شروع به ریزش میکنند. در واقع، مجموعِ هزینهای که یک مصرفکننده واقعی در بازار میپردازد، کمتر از حالت فعلی خواهد بود.
ایران احتمالاً تنها کشوری در جهان است که در سال ۲۰۲۵ همچنان از روش قرعه کشی برای فروش خودرو استفاده میکند
مالیات بر فروش حواله و خودرو؛ ابزاری برای رساندن خودرو به مصرفکننده
اگر قرار است خودرو کماکان به عنوان یک کالای سرمایهای باقی بماند، دولت باید ابزار مالیاتی خود را فعال کند. کسانی که خودرو را به قیمت کارخانه دریافت میکنند و بلافاصله در بازار آزاد میفروشند، باید بخش عمده سود حاصله را به عنوان مالیات بر عایدی سرمایه پرداخت کنند.
مالیاتها را میتوان پلکانی تعیین کرد. به عنوان مثال، اگر فردی خودرو را زیر یک سال بفروشد، باید ۷۰ درصد سودش را مالیات بدهد. پس بخشی از تقاضای سوداگرانه از بازار حذف خواهد شد و فضا برای کسانی باز میشود که واقعاً به خودرو برای مصرف شخصی نیاز دارند. با اجرای این طرح، صف ۱۰ میلیونی در کمتر از چند ماه به تقاضای واقعی یعنی زیر یک میلیون نفر سقوط خواهد کرد.
نکته: درآمدهای حاصل از این مالیات میتواند مستقیم به صندوقهای حمایتی برای تسهیل خرید خودرو توسط دهکهای پایین یا نوسازی ناوگان حملونقل عمومی تخصیص پیدا کند تا چرخه عدالت در توزیع کامل شود.
جایگزینی قرعه کشی با پیشفروش مدتدار؛ پرداخت سود مشارکت به خریدار
قرعه کشی به روش فعلی، بدترین نوع توزیع کالا است. باید به سمت مدلهای پیشفروش مدتدار با قیمت غیرقطعی حرکت کرد. در این مدل، متقاضی بخشی از پول را واریز میکند و بر اساس زمان ثبت نام، در نوبت تحویل قرار میگیرد.
وقتی زمان تحویل شفاف باشد و قیمت نهایی بر اساس روز تحویل محاسبه شود، کسی که دنبال سود آنی است، تمایلی به خواباندن سرمایه خود نخواهد داشت. این روش نه تنها حباب تقاضا را تخلیه میکند، بلکه به خودروساز کمک میکند بر اساس نقدینگی موجود، برای خط تولید خود برنامهریزی دقیقتری داشته باشد.
نکته: در مدل پیشفروش، مشوقهایی نظیر سود مشارکت وجود دارد تا ریسک ناشی از نوسانات قیمتی برای مشتری جبران شده و انگیزه لازم برای سرمایهگذاری در خط تولید (به جای خرید از بازار آزاد) ایجاد شود.
واردات خودروهای اقتصادی؛ راه حل شکستن انحصار و ایجاد بازار رقابتی
تا زمانی که انحصار عرضه در دست چند شرکت محدود داخلی باشد، عطش بازار فروکش نخواهد کرد. تسهیل واردات خودروهای استاندارد در ردههای قیمتی متنوع، میتواند فشار تقاضا را از روی محصولات داخلی بردارد و توازن را به بازار بازگرداند. حضور رقبای خارجی در کلاس خودروهای میانرده، بازار را از حالت تکبعدی فعلی خارج میکند.
بسیاری از کسانی که اکنون در صف قرعه کشی ایستادهاند، در صورت وجود گزینههای متنوع و در دسترس، ترجیح میدهند بر اساس نیاز و بودجه خود در بازار رقابتی تصمیم بگیرند. رقابت سالم، تنها راهی است که صنعت خودرو را ناگزیر میکند به جای تکیه بر سازوکارهای حمایتی، به فکر جلب رضایت مشتری از طریق ارتقای کیفیت و بهینهسازی قیمت باشد. به این ترتیب ورود خودروهای جدید نه تنها به حذف تولید داخل منجر نمیشود، بلکه به آنها انگیزه میدهد در جهت استانداردهای جهانی حرکت کنند.
آیا قرعه کشی خودرو در سال ۱۴۰۵ حذف میشود؟
ایران احتمالاً تنها کشوری در جهان است که در سال ۲۰۲۵ همچنان از روش قرعه کشی برای فروش خودرو استفاده میکند. این روش نه عادلانه است و نه اقتصادی. عدالت یعنی کالا به دست کسی برسد که به آن نیاز دارد و اقتصاد حکم میکند که سود ناشی از تولید، برای توسعه صنعت مورد استفاده قرار بگیرد نه اینکه در لاتاری تقسیم شود.
نکته: نباید فراموش کرد که پایداری این راهکارها در گرو ثبات کلان اقتصادی و مهار تورم است. خودرو تنها زمانی به جایگاه اصلی خود باز میگردد که سایر بازارهای موازی نیز از تلاطم دور بمانند.
