بانوی اصلاح و گفت‌وگو، روایت زندگی و اندیشه اشرف بروجردی

آخرین تماسی که با اشرف بروجردی برقرار کردم حدود دو هفته قبل بود، زمانی که در خصوص مشکلات کشور گپ و گفتی انجام شد. نگران برخوردهای تند با جوانان بود و می‌گفت باید گفتمان نسل z را درک کرد و تارهای ارتباطی محکمی با این نسل‌ها برقرار ساخت.

به گزارش اعتماد، مانند تمام گفت‌وگوهای قبلی کلیدواژه‌هایی چون منافع ملی، حقوق اساسی ملت، پرهیز از تندروی، اصلاحات، تحقق مطالبات مردم و…مدام در عبارات و جملاتش تکرار می‌شدند. هر بار که به این بانوی مصلح زنگ می‌زدم یا قرار ملاقاتی تنظیم می‌شد، نگران سلامتی‌اش بودم. می‌دانستم بیمار است و درد می‌کشد، اما هیچ نشانه‌ای از درد و بیماری در چهره و صدایش پیدا نبود.

به طرز باورنکردنی به همه اطرافیانش روحیه می‌داد. ارتباطش با نسل‌های جوان و نسل z در بهترین شرایط بود. تقریبا در هر دیداری عمومی چند جوان دور و برش بودند و با او صحبت می‌کردند.

اگر واژه رجل سیاسی به نفع نیمی از جمعیت جامعه تفسیر می‌شد و زنان حق حضور در انتخابات ریاست‌جمهوری را پیدا می‌کردند، اشرف بروجردی یکی از ۵بانویی بود که می‌توانست حضور در چنین جایگاهی را متصور شود. چهره‌ای که فعالیت‌های سیاسی‌اش از سال‌های قبل از انقلاب آغاز شد و در تمام سال‌های پس از انقلاب تداوم یافت.

اشرف بروجردی از اولین زنانی بود که در دوره اصلاحات به جایگاه‌های ارشد مدیریتی در سطح دولت رسید و همچنین اولین زنی بود که به عنوان رییس کتابخانه ملی ایران منصوب شد. او خواهر علاالدین بروجردی، نماینده مجلس بود و همسرش غلامعلی معتمدی، در جریان انفجار هفتم تیر در دفتر حزب جمهوری اسلامی به شهادت رسید.

او از اعضای حزب مشارکت و سپس اتحاد ملت ایران بود. آخرین گفت‌وگوی رسانه‌ای‌اش به گفت‌وگوی اختصاصی با این روزنامه بازمی‌گشت، زمانی که در ضرورت حمایت از دولت و اعطای اختیارات ویژه به رییس‌جمهوری صحبت کرد.

او همچنین معتقد بود، برخی طیف‌های رادیکال از رویکرد وفاق پزشکیان سوءاستفاده می‌کنند و به همه طیف‌ها هشدار می‌داد که چنانچه رضایتمندی مردم را در سیاستگذاری‌هایشان لحاظ نکنند، کشور را به ورطه‌های تاریک و پر از ماجرا سوق خواهند داد.

به بهانه درگذشت این بانوی مصلح سراغ شهربانو امانی و زهرا نژادبهرام رفتیم و از آن‌ها درباره ویژگی‌های اشرف بروجردی طرح پرسش کردیم.

شهربانو امانی: بروجردی به عقاید دیگران احترام می‌گذاشت 

شهربانو امانی یکی از بانوانی که در دوران اصلاحات و مجلس ششم ارتباط نزدیکی با اشرف بروجردی داشته درخصوص ویژگی‌های شخصیتی این بانو می‌گوید: «اشرف بروجردی یکی از بانوان صاحب سبک در زندگی فردی و اجتماعی بود. شناخت من از ایشان به زمانی بازمی‌گردد که من در مجلس ششم بودم و ایشان به عنوان معاون اجتماعی وزیر کشور دولت اصلاحات فعالیت می‌کرد. شناخت من از خانم بروجردی به این دوران باز می‌گردد که ارتباطات نزدیکی با هم داشتیم.

به نظرم ایشان در هر جایگاه و پوزیشنی که قرار گرفتند از خود اثرات و ثمرات مثبت بسیاری به جای گذاشتند. زمانی که در وزارت کشور حضور داشتند به استان‌های مختلف سفر می‌کردند و توان‌افزایی و همگرایی قابل توجهی را با تشکل‌های مردم نهاد، جامعه مدنی و عمومی مردم شکل می‌دادند. ایشان پس از دولت آقای خاتمی در پژوهشگاه‌های علوم انسانی تلاش کردند فرصت‌های را برای نخبگان، استادان دانشگاهی و اندیشمندان فراهم کنند تا نظرات خود را مطرح کنند.

از نیمه دوم سال ۱۳۸۵ بود که خانم بروجردی حضور فعالی در مجمع زنان اصلاح‌طلب داشتند. نظرات پیشرویی ارائه می‌کردند که مورد توجه قرار می‌گرفت. همواره به دنبال روزنه‌ای برای اثرگذاری در جامعه به‌خصوص سرنوشت زنان و دختران جوان بودند. وقتی ایشان مسوول کتابخانه و اسناد ملی ایران بودند، تلاش می‌کردند با تحقیق، پژوهش و هم‌افزایی به سیاستگذاران، محققان و تصمیم‌سازان کمک کنند تا با تکیه بر دانش رسوب شده تاریخی، بهترین تصمیمات را به نفع مردم اتخاذ کنند.

همچنین در کتابخانه ملی ابتکار عملی را به کار برده بودند تا این محل به پاتوق جوانان فرهیخته و پویا بدل شود. نسل‌های جوان خانم بروجردی را مانند پروانه‌ای در میان می‌گرفتند و این عمل و خلق و قوی متعالی ایشان بود که جوانان را جلب می‌کرد. ایشان معتقد به رفتارهای سلبی با جوانان نبودند. در ماه رمضان بدون رویکردهای سلبی شرایطی را ایجاد کرده بودند تا حتی افرادی که به هر دلیلی روزه نداشتند، بتوانند در خفا نیازهای خود را برطرف کنند.»

امانی با بیان یکی از خاطراتش از اشرف بروجردی می‌گوید: «سال ۱۳۹۳ بود که دانشگاه زنجان در روز دانشجو از من دعوتی به عمل آورد تا در این دانشگاه سخنرانی کنم. در مسیر رفت غیر از من یک خانم دیگر هم از نهادهای مدنی همراه من در ماشین حضور داشتند.

این خانم تعریف می‌کردند که زمانی که همسرشان فوت می‌کنند، مادرشوهرشان بدون اینکه سهمی از ارث پسرش بردارد همه دارایی فرزندش را به همسر او بخشیده است. وقتی بیشتر پرس و جو کردم متوجه شدم مادر همسر این خانم، اشرف بروجردی است.

پسر جوان خانم بروجردی در ایتالیا از دنیا رفته بود و ایشان با تصمیماتی که در حوزه خانوادگی در حمایت از عروسش گرفت، نشان داد به دیدگاه‌ها و مباحثی که مطرح می‌کند اعتقادی قلبی دارد و در زندگی شخصی خود هم آن‌ها را اجرایی می‌کند.

رفتار مهربانانه، آرامش در گفتار و کردار و آزادمنشی ایشان برای همه نزدیکان‌شان مبرهن بود. ایشان ضمن اینکه به عقاید دیگران احترام می‌گذاشت و معتقد بود که سبک زندگی و حریم خصوصی دیگران باید محترم شمرده شود. هرگز گرانیگاه اعتقادی خود را نه پنهان کرد و نه آن را به دیگران تحمیل کرد. ایشان یک زن مسلمان، اصلاح‌طلب و یک دوست خوب، مادر مهربان و همسری شجاع و وفادار بودند.

اراده آهنین و خستگی‌ناپذیر بروجردی برای بسیاری از جوانان می‌تواند الگو باشد. ایشان وقتی بسیار جوان بودند، همسر شهید خود را از دست دادند، اما همواره در مسیر آرمان‌های واقعی همسر و اعتقاد خود ایستادند. در هر جلسه‌ای که در راستای پیشرفت کشور و بهبود وضعیت مردم به‌خصوص زنان بود، حاضر می‌شدند و تلاش می‌کردند گامی برای رشد کشور بردارند.

من اشرف بروجردی را زنی توانمند، خودساخته، مهربان، زنی وفادار، مادر دلسوز و نواندیش و اصلاح‌طلبی معتقد می‌دانم. تا لحظه آخر نیز بر سر آرمان‌ها و عهد و پیمان خود با ایران، نسل‌های جوان همه مردم ایران ایستادند. روحش شاد و ایده‌هایش مستمر باد.» 

زهرا نژادبهرام: اشرف بروجردی بانویی در شمایل یک سیاستمدار تراز بود

زهرا نژادبهرام، عضو شورای شهر پنجم و تحلیلگر مسائل زنان پیرامون ویژگی‌های شخصیتی، فکری و مدیریتی اشرف بروجردی می‌گوید: «بی‌شک خانم دکتر بروجردی یکی از زنان برجسته و سیاستمدار ایران بود. ازجمله معدود مردان و زنانی که توانسته بودند عرصه‌های مختلفی را در حوزه سیاست‌ورزی پشت سر گذاشته و متدهای تازه‌ای از مدیریت علمی ارائه کنند. ایشان هم در ساختارهای اجرایی و هم در نهادهای مدنی و احزاب حضور جدی داشتند.

تجربه خانم بروجردی در وزارت کشور از مدیرکلی تا معاونت اجتماعی وزارت کشور فرصت‌های گرانقدری را برای ایشان فراهم کرد که با لایه‌های مختلف نهادهای مدنی و ظرفیت‌های اجتماعی جامعه ارتباط برقرار کنند. این ظرفیت با توجه به روحیه ایشان که از سال‌های قبل از انقلاب هم در نهادهای سیاسی فعالیت می‌کردند، تجربه ایشان را تا دو عصر قبل و بعد از انقلاب امتداد بخشید.

مهم‌ترین نکته در دیدگاه‌های خانم بروجردی این بود که ایشان معتقد بودند با اصلاح نظام حکمرانی می‌توان توسعه را برای همه ایرانیان محقق کرد. او معتقد بود هر نظامی نیازمند بازآرایی و بازسازی مداوم خود است تا در بطن ساختارهای تنیده شده درونی خود گرفتار نشود. رویکرد او رویکردی از جنس تحول، بازآفرینی و نوزایی بود.

ایشان به دلیل اینکه هم تجربه سازمانی داشت و هم تجربه سیاست‌ورزی و البته تجربه فعالیت سیاسی در نظام گذشته را نیز با خود داشت، این فرصت را داشت که از طریق مقایسه تطبیقی کلیدواژه‌هایی که ممکن است یک نظام حکمرانی را به چالش بکشد، پیدا کند. بر این اساس بود که نسخه‌ها و پیشنهادهای ایشان اغلب با استقبال و توجه همراه بود.»

او یادآور می‌شود: «خانم بروجردی نه فقط در جایگاه زنانگی خود بلکه در شمایل یک سیاستمدار تراز فعالیت می‌کرد. تجارب ایشان و وابستگی به احزاب سیاسی مؤید آن است که تا آخرین لحظات از سیاست‌ورزی و ضرورت اصلاح امور بر مبنای نظام‌مندی و تحول از درون دفاع می‌کرد.

آخرین مصاحبه ایشان با روزنامه ما نشان داد که تا چه اندازه نسبت به رویکردهای مصلحانه در جامعه حساس بوده و نسبت به رخدادهای تلخ پیش رو هشدار می‌دهند. توجه داشته باشید این میزان پویایی و تحرک از ایشان در شرایطی است که سال‌ها درگیر بیماری‌های سخت است، اما به دلیل اعتقادی که به اصلاحات و رویکردهای مصلحانه داشتند تا آخرین لحظه نیز تلاش کردند در مسیر بهبود مسائل و رشد کشور فعالیت کنند.

خانم بروجردی به‌رغم بیماری سختی که داشتند به صورت حضوری در نشست‌ها حاضر می‌شدند و در جلسات آنلاین هم با قدرت شرکت کرده و رویکردهای تحقیقاتی و عالمانه خود را ارائه می‌کردند. در واقع پویایی ایشان نه فقط در حوزه اندیشه بلکه در حوزه عمل نیز قابل مشاهده بود.

از این منظر فقدان ایشان حقیقتا دشوار و امری جبران ناشدنی است. فردی که با این همه استعداد و علاقه و پشتکار در عرصه‌های سیاسی و مدنی و اجتماعی ورود پیدا کرده و ظرفیت‌های متعددی را ایجاد می‌کند برای نسل امروز هم درس‌های بسیاری دارد.

آخرین پست دولتی ایشان به عنوان معاون رییس‌جمهور و رییس کتابخانه ملی بود که در این بخش هم منشأ اثرات مثبت بسیاری شدند. در عین حال ایشان همواره مساله زنان را در گوشه ذهن داشتند و برای بهبودی وضعیت زندگی زنان تلاش می‌کردند. شاید به دلیل اینکه خودشان هم زن بودند سیاست‌ورزی از جنس زنانگی را اجرایی کردند. این مهارت را داشتند که بتوانند درخصوص پیچیده‌ترین و مهم‌ترین مشکلات زنان اظهارنظر کرده و راهکارهایی هم برای برون‌رفت ارائه کنند.»

نژادبهرام در پایان تاکید می‌کند: «مساله محوری که ایشان روی آن تاکید داشتند برگرفته از نظام فکری، سیاسی و اعتقادی ایشان بود. خانم بروجردی معتقد بودند مبنای هر حکومتی بر رضایتمندی مردم، استوار است. این مردم هستند که تداوم یک نظام را تضمین می‌کنند. با این رویکرد هم از نظر اجرایی، سیاسی و اعتقادتی تاکید داشتند که نظام سیاسی هر زمان که بتواند چارچوب‌های ارتباطی خود را با مردم قوی، مستحکم و پویا ترسیم کند از هیچ تهدید و تحریم و فشاری نگران نبوده و می‌تواند موانع رشد را یکی یکی از میان بردارد.

اما هر زمان که کوچک‌ترین خدشه‌ای به این رابطه وارد شود و مردم به حاشیه رانده شوند، زمینه سست شدن استحکامات یک نظام سیاسی شکل می‌گیرد. بر این اساس ایشان پس از جنگ ۱۲ روزه تاکید داشتند، که اگر نظام توانسته در برابر تهاجم گسترده دشمنان ایستادگی کند، حضور مردم و دفاع مردم از تمامیت ارضی کشور است. لذا نظام حکمرانی باید از اتحاد و انسجام ایجاد شده حفاظت کند تا شکاف میان ملت و حاکمیت عمیق‌تر نشود.»