معاون پیشین وزیر علوم در گفتوگو با فرارو مطرح کرد:
کشورهای حاشیه خلیجفارس به اساتید چند برابر ایران حقوق میدهند
تصمیم به کاهش سالهای تحصیلی در حالی عنوان میشود که اساتید گزینه مهاجرت را ترجیح میدهند، بودجه کافی نیست، تجهیزات کامل نیست و کیفیت آموزشی با بحران مواجه شده؛ بنابراین این طرح نیاز به بازنگری عمیقتر دارد.
فرارو- کاهش سالهای دوره تحصیلی در دانشگاهها برای صرفهجویی در زمان مطرح شده؛ این طرح در حالی عنوان میشود که کیفیت آموزشی در ایران با بحران مواجه است تا جایی که وزیر علوم، ناامید از خروجی پژوهشهای فعلی میگوید: «لزوما راه حل مسائل کشور نیست.»
به گزارش فرارو، قرار است طول دوره کارشناسی ارشد به یک سال و دوره دکتری از چهار سال به سه سال کاهش یابد. اگرچه بیان شده است که تصمیم به این طرح صرفا برای صرفهجویی در زمان است؛ اما حسین سیمایی صراف، وزیر علوم، به مساله بودجه هم اشاره داشته.
او با بیان این نکته که «بودجه کل آموزش عالی کشور حدود ۷۰۰ میلیون دلار است، در حالی که رقبای منطقهای ما بودجههای بسیار بالاتری به دانشگاهها اختصاص میدهند.» یادآور مهاجرت بیحد و حساب اساتید است. دقیقا در این نقطه، باری دیگر مساله کیفیت مطرح میشود چراکه یکی از ارکان اصلی ارتقای سطح کیفی دانشگاهها به زعم کارشناسان اساتید خوبی است که دانشجویان خوب تربیت میکند.
همزمان با پیچیدگی این وضعیت که دلایلش با بودجه پیوند خورده، ایران با خارج شدن دانشگاههای رتبهبالا (های رنک) از میدان رقابت مواجه شده. بنابراین این پرسش مطرح میشود که آیا تصمیم به کاهش سالهای تحصیلی دانشگاهها به این وضعیت پیچیده کمک میشود یا موضوع تنها مدیریت بودجه و هزینههایی است که به گفته برخی از اساتید دانشگاه، از جمله آریا الستی، استاد دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف: «اجرای این طرح بار آموزشی، رفاهی و آنچه مربوط به نگهداشت دانشجویان در دانشگاه است را کاهش میدهد و فشار مالی دانشگاه را کم میکند. اما از نظر عملکردی و کارکردی ما را با مشکل روبهرو خواهد کرد.»
غلامرضا ظریفیان، استاد دانشگاه و معاون پیشین وزیر علوم در دولت خاتمی، در گفتوگو با فرارو به بررسی جوانب متفاوت این طرح و تاثیرات آن بر نظام آموزش عالی ایران پرداخته و میگوید: «در حالی که یکی از مهمترین اصول ارتقای کیفیت آموزشی، وجود و تربیت استادان توانمند است، امروز با پدیده مهاجرت اساتید روبهرو هستیم که خود بحثی گسترده و چندوجهی به شمار میآید. موضوع ساختارهای دانشگاهی، استقلال دانشگاه، آزادی آکادمیک و سرشت جهانی دانشگاه همگی باید در کنار یکدیگر دیده شوند.»
زمان سرمایهای غیرقابل جبران است/ باید به فکر نقش موثر نسل جدید در بازار کار بود
غلامرضا ظریفیان به فرارو میگوید: «کاهش سالهای تحصیلی طرحی است که به بررسی کارشناسی و جدی نیاز دارد. اصل ماجرا این است که این موضوع باید بر اساس هر رشته و گروه آموزشی بهصورت متفاوت دیده شود؛ برای مثال، شرایط رشتههای مهندسی، علوم پایه و علوم اجتماعی در مقاطع مختلف میتواند با یکدیگر متفاوت باشد. این مسئله تجربهای جهانی دارد و اگر به شکل دقیق و کارشناسی اجرا شود، میتواند به ارتقای کیفیت آموزش کمک کند و در برخی دروس موازی نیز به کاهش محتوا منجر شود. با توجه به اینکه نسل جوان میتواند نقش موثری در جامعه داشته باشد، اجرای این طرح باعث میشود دانشجویان سریعتر وارد بازار کار شوند.»
او افزود: «با این حال، اصل قضیه زمانی مدبرانه پیش میرود که با تکیه بر تجربیات جهانی و با رجوع به کارشناسان دانشگاهی انجام شود. زمان سرمایهای بزرگ است که اگر از دست برود، دیگر قابل جبران نخواهد بود. این طرح میتواند بهمنزله مغتنم شمردن زمان تلقی شود؛ چراکه اگر بتوان در این دنیای پرشتاب، زمان را کوتاهتر و کیفیت را بالاتر برد، بیتردید گامی بزرگ در مسیر توسعه خواهد بود.»
به جای کیفیت به سراغ گسترش کمی رشتهها رفتیم
این استاد دانشگاه گفت: «با وجود آنکه باید تمرکز اصلی بر ارتقای کیفیت باشد، متاسفانه در مقاطعی به سمت گسترش کمی رشتهها و افزایش بیرویه پذیرش دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری حرکت کردیم. مراکز آموزشی توسعه یافتند و رشتههای ارشد و دکتری بدون ضابطه گسترش پیدا کردند؛ امری که آموزش عالی را در بخشی از دانشگاهها با بحران کیفیت مواجه ساخت.»
با مدیریت سیلابسهای درسی باید از تکرار مطالب جلوگیری کرد
او افزود: «افزون بر این، مسئله زمان نیز اهمیت دارد. سیلابسهای درسی باید بهگونهای تدوین شوند که از تکرار مطالبی که دانشجو پیشتر آموخته جلوگیری شود و در کنار کیفیسازی محتوا، کاربردیتر کردن دروس در کنار مباحث نظری سامان یابد. این بخش نیازمند نگاه کارشناسانه است، چراکه بدون نظر تخصصی نمیتوان از بحران کیفیت آموزشی عبور کرد؛ چه این طرح اجرا شود و چه نشود.»
۲۳۰۰ سایت دانشگاهی داریم که نسبت به جمعیت کشور بیش از نیاز است/ طرح کاهش سالهای تحصیلی تعارضی با کیفیت ندارد اگر تخصصی باشد
ظریفیان گفت: «دانشگاهها باید ساماندهی و جمعوجور شوند. در حال حاضر نزدیک به ۲۰۰۰ تا ۲۳۰۰ سایت دانشگاهی وجود دارد که نسبت به جمعیت کشور بیش از نیاز است و آموزش عالی در حال حرکت در این مسیر اصلاحی است. با این حال، چگونگی ساماندهی همزمان سیلابسهای درسی و زمان تحصیل و بهرهگیری از تجارب جهانی، پروژهای است که فصل مشترک آن کارآمدی، بهروزرسانی و در برخی بخشها کاربردیسازی و توانمندسازی دانشجوست و هیچگونه تعارضی با کیفیت ندارد.»
او افزود: «باید نیروی انسانی را بهگونهای تربیت کنیم که متناسب با آمایش سرزمین و نیاز واقعی جامعه باشد، نه بیش از آن؛ چه در بخش دولتی و چه خصوصی. محصول دانشگاه باید بهگونهای باشد که فارغالتحصیل، با توجه به اکوسیستم آموزشی که نگاه جدی به بازار، محیط بیرونی و تحولات جامعه دارد، بتواند بلافاصله وارد عرصه عمل شود. فارغالتحصیلان در حوزههای علوم انسانی، فرهنگی، مهندسی و پزشکی نباید با فاصلهای میان آموختههای دانشگاهی و نیازهای واقعی جامعه روبهرو باشند.»
تربیت استادان توانمند بر کیفیت آموزشی تاثیرگذار است/ تجهیزات دانشگاهی نیازمند حمایت جدی است
معاون پیشین وزیر علوم گفت: «کیفیت آموزش بهطور طبیعی از مسیر تربیت استادان توانمند، بهروزرسانی دروس و نوسازی تجهیزات دانشگاهی حاصل میشود؛ چراکه تجهیزات فعلی دانشگاهها بهشدت نیازمند حمایت جدی هستند. دانشجو باید بتواند بخش عمده آزمایشهای خود را در آزمایشگاههایی انجام دهد که در دسترس باشند، در حالی که چنین امکانی در حال حاضر بهویژه با توجه به ورود و گسترش هوش مصنوعی، بهطور کامل فراهم نیست و این تجهیزات متناسب با رشد هوش مصنوعی باید ارتقا یابند.»
دانشجویان باید در مرزهای دانش جهانی آموزش ببینند
او افزود: «از سوی دیگر، پذیرش دانشجو باید متناسب با نیازهای توسعه کشور انجام شود و نوعی سطحبندی در این فرآیند وجود داشته باشد. همه دانشگاهها الزاما به سطح کیفی یکسان نیاز ندارند؛ برخی دانشجویان باید در مرزهای دانش جهانی آموزش ببینند، برخی برای اهداف توسعهای آماده شوند و برخی دیگر برای فعالیتهای کاربردی.»
او ادامه داد: «در این میان، سطحبندی دانشگاهها اهمیت زیادی دارد؛ دانشگاههای مادر مانند دانشگاه تهران و شریف باید در سطحی برند و مرجع باقی بمانند، در حالی که دانشگاههایی مانند پیام نور و علمیکاربردی باید با منطق و رویکردی متفاوت، نیروی انسانی متناسب با ماموریت خود تربیت کنند.»
با وجود نیاز به اساتید خوب برای ارتقا کیفیت آموزشی آنان در حال مهاجرتند
ظریفیان گفت: «در حالی که یکی از مهمترین اصول ارتقای کیفیت آموزشی، وجود و تربیت استادان توانمند است، امروز با پدیده مهاجرت اساتید روبهرو هستیم که خود بحثی گسترده و چندوجهی به شمار میآید. موضوع ساختارهای دانشگاهی، استقلال دانشگاه، آزادی آکادمیک و سرشت جهانی دانشگاه همگی باید در کنار یکدیگر دیده شوند.»
سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی حدود نیم درصد است در حالی که باید ۲.۳ درصد باشد
او افزود: «در این میان، سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی نیز اهمیت ویژهای دارد. یکی از شاخصهای توسعهیافتگی هر کشور، حفظ و حمایت از استادان و دانشجویان توانمند است. در سطح جهانی برای این موضوع شاخصهای مشخصی وجود دارد؛ بهطوریکه میانگین جهانی سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی حدود ۲.۳ درصد است و در برخی کشورها این رقم به ۴ یا حتی ۵ درصد میرسد، در حالی که این سهم در ایران حدود نیم درصد است.»
جذب اساتید به شکل آزادانه از سوی دانشگاهها مهم است
این استاد دانشگاه گفت: «استاد خوب و دانشجوی خوب نیازمند بودجه و امکانات پژوهشی مناسب هستند؛ اگر این بستر فراهم نشود، طبیعی است که سایر کشورها آنان را جذب خواهند کرد. بخشی از این مسئله به ساختار بازمیگردد، از جمله استقلال دانشگاهها تا بتوانند آزادانه استادان و دانشجویان شایسته را جذب کنند. همچنین آزادی آکادمیک، بهویژه در رشتههای علوم انسانی، اهمیت بالایی دارد تا استاد احساس کند بدون نگرانی میتواند به طرح و حل مسئله بپردازد.»
کشورهای حاشیه خلیجفارس به اساتید چند برابر ایران حقوق میدهند
او افزود: «از سوی دیگر، دانشگاه ماهیتی جهانی دارد؛ هرچند نهادی ملی و محلی است، اما نمیتواند نسبت به ارتباطات و تعاملات جهانی خود بیتفاوت باشد. در کنار همه این موارد، موضوع سهم پژوهش و همچنین حقوق و معیشت استادان نیز مطرح است. تجربه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و اروپا نشان میدهد که میزان حقوق پرداختی به استادان در بسیاری از این کشورها چندین برابر حقوقی است که در داخل ایران به اساتید پرداخت میشود؛ مسئلهای که نقش مهمی در تداوم یا تشدید مهاجرت علمی دارد.»
افزایش بهرهوری حتی در بعد اقتصاد میتواند هدف این طرح باشد
ظریفیان گفت: «طبیعتا در یک برنامه کلان، اگر مدبرانه و مبتنی بر تحقیق انجام شود، یکی از نتایج آن افزایش بهرهوری خواهد بود. در این چارچوب، استفاده حداکثری از حداقل امکانات اهمیت ویژهای دارد، بنابراین بعد اقتصادی و مدیریت منابع در این طرح حائز اهمیت است. اگر بتوان دورهای کارآمد و توانمند با هزینه کمتر و بهرهوری بالاتر طراحی کرد، این اتفاق بهطور قطع مثبت خواهد بود. در نهایت، لازم است روی این طرح تامل کافی صورت گیرد تا مجموعهای توانمند و کارآمد شکل گیرد.»
